Czy wiesz...?
- ciekawostki związane z Bączalem -
Czy wiesz, który Wójt Gminy Skołyszyn - pochodzący z Bączala Górnego porównywany jest do Prezydentów Gabriela Narutowicza oraz Johna F. Kennedy'ego i dlaczego?
Na Ziemi Bączalskiej urodziło się wielu wybitnych przedstawicieli świata kultury, nauki, religii, polityki i innych dziedzin życia społecznego oraz zawodowego. Jedną z takich osób jest Jan Grzywacz, urodzony w Bączalu Górnym - wieloletni Wójt Gminy Skołyszyn, począwszy od lat międzywojennych, aż do swojej tragicznej śmierci w 1944 roku. Jan Grzywacz - urodził się 1 lutego 1900 roku w Bączalu Górnym, jako syn Marianny i Józefa. Ukończył Szkołę Podstawową w Bączalu Dolnym. Od najmłodszych lat pracował w gospodarstwie rolnym swoich rodziców. W wieku 17 lat otrzymał powołanie do służby wojskowej. Podczas ostatniego okresu trwania I wojny światowej został wcielony do oddziału ułanów, ponieważ doskonale opanował jazdę konną. Walczył na froncie włoskim, m.in. w bitwie pod Coporetto, za co w 1937 roku został uhonorowany najwyższym polskim odznaczeniem wojennym, nadawanym za wybitne zasługi bojowe - Orderem Virtuti Militari (Krzyż Srebrny). Po powrocie z wojennej pożogi, został wybrany na sołtysa Bączala Górnego (gdzie mieszkał i prowadził 5 ha gospodarstwo rolne), a następnie radnego do ówczesnego Zarządu Gminy. Wkrótce został powołany na Zastępcę Wójta Gminy Skołyszyn (Wójtem był wówczas kpt. Józef Burda). W 1936 roku, po ustąpieniu ze stanowiska Józefa Burdy został wybrany drugim w historii Wójtem Gminy Skołyszyn. Przewodził mieszkańcom Gminy Skołyszyn w trudnym okresie II wojny światowej. Dał się poznać jako dobry gospodarz. Urząd Wójta pełnił aż do swojej tragicznej śmierci w dniu 15. października 1944 roku, kiedy to został zastrzelony, osierocając żonę Karolinę i trójkę dzieci. Poniósł śmierć od skrytobójczej kuli, dlatego niekiedy porównywany jest do Prezydenta RP Gabriela Narutowicza i Prezydenta USA Johna F. Kennedy'ego, którzy również zostali zastrzeleni przez zamachowców w trakcie pełnienia urzędu (odpowiednio w 1922 i 1963 roku). Wójt Jan Grzywacz został pochowany na Starym Cmentarzu w Bączalu Dolnym. Po wielu latach jego doczesne szczątki zostały ekshumowane i obecnie spoczywają się w grobie rodzinnym Grzywaczów na Nowym Cmentarzu w Bączalu Dolnym. /Osoby na zdjęciu z zaprzysiężenia w 1936 r. (z kwiatami) to ówcześni pracownicy Urzędu Gminy Skołyszyn: Przybyłowicz, Gorczyca, Leśniak, Sokołowska, Ostręga, Grzywacz (Wójt - po środku), Żabiński, Dyląg, Cetnar. Także na pozostałych dwóch zdjęciach widoczni są Wójt Jan Grzywacz wraz z podległymi mu pracownikami Urzędu Gminy Skołyszyn/ To ostatni wpis bączalskiego "czywiesza" w tym sezonie. Postaramy się powrócić w jesieni. Życzymy słonecznego lata, pozdrawiamy i dziękujemy za zainteresowanie!
0 Comments
Czy wiesz, że na bączalskich łąkach występują storczyki - objęte w Polsce ochroną?
Łąki w Bączalu Dolnym i Bączalu Górnym, to unikatowe ekosystemy przyrodnicze pod względem florystycznym i faunistycznym. Ich fragment podlega ochronie prawnej w ramach obszaru Natura 2000 pn. "Łąki nad Młynówka". W wielu miejscach na terytorium Bączala można spotkać gatunki z rodziny storczykowatych, które objęte są ścisła ochroną w Polsce. Jak do tej pory udało nam się udokumentować co najmniej 5 gatunków dziko występujących, polskich storczyków. Są to: stoplamek plamisty, kukułka szerokolistna, podkolan biały, kruszczyk błotny i kruszczyk szerokolistny. Któż wie, jakie jeszcze storczyki mają swoje stanowiska w Bączalu? Stoplamki i kukułki swoje kwitnienie rozpoczynają w maju. Podkolany zachwycają swoim niepowtarzanym zapachem w czerwcu, a kruszczyki można podziwiać w na przełomie lipca i sierpnia. Na zdjęciach stoplamek plamisty i kukułka szerokolistna kwitnące w Bączalu Górnym - na Dutkowicach w dniu 22. maja 2020 roku. Czy wiesz, że niegdyś na Starym Cmentarzu w Bączalu Dolnym znajdowała się kostnica, w której sporadycznie (w razie potrzeby) dokonywano sekcji zwłok? Stary Cmentarz w Bączalu Dolnym ma bardzo długą i niezwykle ciekawą historię. Został założony już w 1786 roku, co czyni go jedną z najstarszych zachowanych nekropolii w Polsce. W 1850 roku został sprofanowany, dlatego też 15. grudnia tego samego roku ówczesny proboszcz bączalski ksiądz Antoni Dobrzański dokonał jego rekoncyliacji. Według ustnych przekazów sędziwych mieszkańców Bączala Górnego, dawniej na terenie cmentarza znajdowała się drewniana kostnica (obecnie rozebrana), w której przynajmniej kilkukrotnie miano dokonywać sekcji zwłok (jeszcze w czasach II wojny światowej, przez lekarzy m.in. ze szpitala w Jaśle). W skład ruchomego wyposażenia kostnicy wchodziły m.in. gliniane naczynia wykorzystywane przy oględzinach zwłok ludzkich. Naczynia te na polecenie księdza prałata Stanisława Czernieca zostały przetopione w latach 1957-1959 w piecach kościelnej cegielni; w trakcie wypału cegły murarskiej w okresie przygotowań do budowy murowanego kościoła parafialnego. Fot: Maks Dron
Czy wiesz, że w bączalskim kościele parafialnym znajduje się unikatowe pod wieloma względami przedstawienie grupy ukrzyżowania (grupy pasyjnej)?
Grupa Ukrzyżowania to artystyczne przedstawienie ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa, w asyście postaci biblijnych zgromadzonych pod krzyżem. Klasycznym przykładem tego typu ikonograficznego jest krucyfiks i rzeźbione postacie Maryi i Jana Ewangelisty, stojące pod krzyżem. Tego typu przedstawienia ukazane są w większości wiekowych kościołów, m.in. w pobliskich Święcanach, Sławęcinie, Trzcinicy oraz w Jaśle (Kolegiata). Grupa ukrzyżowania w kościele w Baczalu Dolnym jest pod kilkoma względami wyjątkowa i unikatowa. Po pierwsze łączy w sobie dualizm sztuk - rzeźbiarstwo i malarstwo (barokowy krucyfiks z XVIII wieku i otaczające go malowane postaci biblijne). Po drugie znajduje się, nie tradycyjnie w budynku kościoła - pomiędzy prezbiterium a nawą, a w przylegającej kaplicy przykościelnej. Wreszcie po trzecie, grupa pasyjna w bączalskim kościele nie ogranicza się do tradycyjnego przedstawienia tylko trzech postaci (Jezusa Chrystusa, Marii z Nazaretu i Jana Ewangelisty). Ukazuje ona dodatkowo Setnika (Longinusa) w rzymskiej zbroi oraz płaczącą Salome. Czy wiesz, że 105 lat temu na terenie Bączala Dolnego i Bączala Górnego miały miejsce zaciekłe walki bitwy pod Gorlicami?
W maju 1915 roku przez rejon m.in. okolic Gorlic i Jasielszczyzny przeszedł front wojenny. W specjalistycznej terminologii, po latach bitwę tą nazwano Operacją Gorlicką lub bitwą pod Gorlicami. W dniach 4-6 maja 1915 roku żołnierze wielu narodowości walczyli na terenie Gminy Skołyszyn. Jedne z najbardziej zaciekłych walk toczyły się w Bączalu, m.in o silnie umocniony masyw wzgórza Babis (Bączal Dolny/Sławęcin - najwyższa kulminacja miejscowego odcinka doliny rzeki Ropy) i góry Jodłowiec (Bączal Górny, Jabłonica), gdzie po dzień dzisiejszy zachowały się pozostałości okopów. Świadectwem tragicznych walk I wojny światowej jest 6. cmentarzy wojennych założonych na terenie Gminy Skołyszyn, z czego aż trzy znajdują w Bączalu i jego najbliższej okolicy (nr 26 - Sławęcin, nr 27 - Bączal Dolny i nr 28 - pogranicze Jabłonicy i Bączala Górnego). Ciekawostką jest, że wśród walczących na terenie Bączala Dolnego i Baczala Górnego byli żołnierze z pułku wadowickiego, a wśród nich Karol Wojtyła (senior) - ojciec papieża Jana Pawła II. Wielu żołnierzy z małopolskich Wadowic i Kalwarii Zebrzydowskiej miało przy sobie pamiątkowy medalik z koronacji cudownego obrazu Matki Bożej Kalwaryjskiej. Jako ilustrację dzisiejszego artykułu tematycznego przedstawiamy taki właśnie medalik odnaleziony na Ziemi Bączalskiej po wielu latach od przejścia tragicznej zawieruchy wojennej. Czy wiesz, gdzie posługiwała współcześnie zapomniana siostra zakonna z Bączala Górnego - Dutkowic, która zmarła w 1983 roku?
Mało osób wie, że w 1903 roku Bączalu Górnym (na Dutkowicach) urodziła się Balbina Filar, która w 1924 roku przyjęła śluby zakonne w Zgromadzeniu Sióstr Służebniczek Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej i przybrała imię Nicefora. Charyzmatem Zgromadzenia jest służba bliźnim przejawiająca się w pomaganiu biednym i chorym, wychowaniu dzieci (zwłaszcza biednych), przygotowaniu religijnym dziewcząt do pełnienia przyszłych ról i obowiązków, pojmowana jako droga prowadząca do Boga. W 1949 roku s.M. Nicefora Filar obchodziła srebrny, a w 1974 roku złoty jubileusz zakonny. Posługiwała m.in. w Chorzowie i w domu prowincjonalnym Sióstr Służebniczek w Panewnikach. Zmarła w maju 1983 roku, ukończywszy 80 lat. Spoczywa na cmentarzu komunalnym przy ul. Panewnickiej w Katowicach. Jej postać jest bardzo mało znana. O jej współczesnym zapomnieniu może świadczyć fakt, że s.M. Nicefora Filar nie została ujęta w oficjalnym spisie powołań kapłańskich i zakonnych sporządzonym w 2016 oku do monografii o parafii Bączal Dolny. Dzisiejszym wpisem pragniemy przybliżyć jej nietuzinkową osobę i pełną miłosierdzia posługę zakonną wśród osób biednych, chorych i samotnych oraz dzieci. Czy wiesz, że Przerwa-Tetmajerowie (słynny ród z artystycznym genem) silnie związany z Tatrami i Podhalem po raz pierwszy, jako osiadły w Polsce notowany był ... w Bączalu Górnym? Istnieje hipoteza, że Tetmajerowie byli szlachtą kurlandzką. Według innej, przybyli z Saksonii za sprawą saskiego oficera w służbie Augusta II. Do historycznej Małopolski przybyli najpewniej dopiero w latach I rozbioru Polski. W 1794 Stanisław, Wojciech i Aleksander uzyskali szlachectwo od władz austriackich w Tarnowie. Odtąd sygnują się nazwiskiem Tettmayer von Przerwa. Pierwszym Tetmajerem związanym z Podhalem był Wojciech (ur. 1759, zm. 1824 w Ludźmierzu), trudniący się miernictwem przysięgłym (obecnie zawód geodety), był także dzierżawcą i plenipotentem dóbr ziemskich. Według podania mógł kształcić się Wiedniu lub w Paryżu, gdzie miał być wychowankiem księcia Aleksandra Lubomirskiego. Jeszcze przed 1800 rokiem (około 1790) ożenił się z Justyną z Choynowskich (ur. 1773, zm. 1849) z Bączala Górnego (córką właścicieli tej miejscowości - Andrzeja Choynowskiego i urodzonej w Bączalu Górnym - Heleny z Żukowskich primo voto Nideckiej, secundo voto Choynowskiej). Wojciech i Justyna Przerwa-Tetmajerowie doczekali się trzech synów (najstarszy zmarł w dzieciństwie) i pięciu córek (z czego dwie - Helena i Katarzyna mogły urodzić się w Bączalu Górnym. Jedną córkę adoptowali - Teresę). W 1802 małżeństwo Przerwa-Tetmajerów nabyło własne dobra w Bączalu Górnym - Serwońcu, gdzie też zamieszkali. Niedługo później odstąpili tę ziemię na rzecz ojca - Andrzeja. Przez kilka lat mieszkali w czermneńskim dworze. W 1819 odkupili dobra ziemskie w Ludźmierzu wraz z folwarkami w Krauszowie i Rogoźniku na Podhalu. Odtąd rozpoczyna się podhalańska i gorczańska (związana z Ochotnicą) historia Przerwa-Tetmajerów wywodzących się z Bączala Górnego. Ich potomkami i bliskimi krewnymi byli m.in. Józef Przerwa-Tetmajer (poeta i matematyk), Adolf Przerwa-Tetmajer (polityk, marszałek powiatu nowotarskiego), Kazimierz Przerwa-Tetmajer (poeta, nowelista, powieściopisarz), Włodzimierz Tetmajer (malarz i grafik, czołowy przedstawiciel nurtu Młodej Polski) czy Jadwiga Tetmajer-Naimska (malarka, pierwowzór Isi - Jadwisi w "Weselu" Stanisława Wyspiańskiego). Źródło: Encyklopedia dla Krajoznawstwa Galicji (1878) i inne.
Czy wiesz, kto i w którym roku wykonał wyjątkową rzeźbę "Chrystusa złożonego w Grobie" z kościoła w Bączalu Dolnym oraz przez kogo została ufundowana?
Unikatową rzeźbę "Chrystusa złożonego w Grobie" w asyście dwóch aniołów czuwających na modlitwie można podziwiać tylko przez kilka dni. W ciągu roku kalendarzowego przechowywana jest w skarbcu kościoła w Bączalu Dolnym. Rokrocznie w okresie Triduum Paschalnego (w szczególności w Wielki Piątek i Wielką Sobotę) oraz Świąt Wielkanocnych wystawiana jest dla oczu wiernych w Grobie Pańskim. W 1859 roku wykonał ją parafianin z Bączala - Antoni Biel (snycerz). Wyrzeźbiona jest z drewna lipowego. Inicjatorem powstania wizerunku był ówczesny proboszcz ks. Paweł Kretowicz, a fundatorami rodzina Bielów z Bączala Dolnego (Antoni, Marianna, Marcin i Katarzyna) - o czym informuje oryginalna inskrypcja, która doskonale zachowała się na warstwie spodniej pasyjnego wizerunku. Czy wiesz, gdzie i w którym roku odlany został dzwon - sygnaturka na wieży kościoła w Bączalu Dolnym?
Kościół pw. Imienia Maryi w Bączalu Dolnym został wzniesiony w latach 50-tych XX wieku. Jego wnętrze skrywa wiele historycznych ciekawostek. Jedną z nich jest nieduży dzwon - sygnaturka, znacznie starszy od murów świątyni. Tradycyjnie tym mianem nazywa się najmniejszy z dzwonów kościelnych, umieszczony najczęściej na wieży. Dawniej taki dzwon uruchamiany był podczas podniesienia, lecz później zastąpił go gong, obecnie jest używany 5 minut przed rozpoczęciem Mszy świętej. Sygnaturka kościoła w Bączalu Dolnym została odlana w 1926 roku w słynnej, przemyskiej ludwisarni rodziny Felczyńskich, co potwierdza inskrypcja odlana na płaszczu dzwonu. Czy wiesz, jakie ryby były niegdyś poławiane w wodach Młynówki i pozostałych potoków bączalskich?
Przez Bączal Dolny i Bączal Górny przepływa kilka potoków i mniejszych strug wodnych. Wszystkie wpływają do Młynówki - rzeki (potoku) o długości około 12 km uchodzącej do Ropy w miejscowości Trzcinica. Jak wynika z danych zawartych w Encyklopedii dla Krajoznawstwa Galicji wydanej w 1878 roku, niegdyś na terenie Bączala licznie poławiano m.in. pstrągi potokowe (smaczne ryby z rodziny łososiowatych o długości około 80 cm i 5 kg masy ciała), które z racji nieracjonalnej gospodarki w rybołówstwie już pod koniec XIX wieku były stosunkowo rzadkim gatunkiem w tutejszych wodach płynących. Dzisiaj brzegi miejscowych potoków i strumieni zamieszkują m.in bobry, tworzące liczne tamy, żeremie i rozlewiska. |